Na Blogu był już poruszany problem odpowiedzialności za długi spadkowe. Krótko przypomnę, że prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób – albo wskazanych w testamencie albo też zgodnie z przepisami prawa spadkowego (w art. 931 – 940 Kodeksu cywilnego). Osoba powołana do dziedziczenia ma obowiązek złożenia oświadczenia, czy przyjmuje spadek po spadkodawcy ( czy wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza), czy też spadek ten odrzuca. Oświadczenie spadkobiercy powinno być dokonane w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Konsekwencją niezłożenia oświadczenia w wyżej wskazanym terminie jest jednoznaczne z przyjęciem spadku wprost, co wiąże się z odpowiedzialnością za długi spadkodawcy. Wyjątkowo, gdy spadkobierca nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo jest osobą co do której istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, względnie gdy poza nim dochodzą do dziedziczenia takie osoby – wówczas następuje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
W konsekwencji zaniedbania kwestii formalnych związanych z dziedziczeniem bądź też niewiedzy spadkobierców co do wszystkich części składowych majątku zmarłego, często dochodzi do dziedziczenia długów, które znacznie przewyższają aktywa majątku spadkodawcy. Powstaje więc pytanie: co zrobić, gdy okaże się, że odziedziczone długi przekraczają aktywa spadku, a minął już termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku lub przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza?
W przypadku, gdy spadkobierca nie wiedział o istnieniu długów spadkowych może on złożyć oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia w terminie stosownego oświadczenia z uwagi na błąd. W tym przypadku owy błąd polega na nieprawidłowym przekonaniu, że aktywa spadku przewyższają jego pasywa. Prosto ujmując – spadkobierca nie wie o długach spadkowych lub jest przekonany, że majątek spadku wystarczy na spłacenie istniejących długów.
Wbrew więc przekonaniu wielu spadkobierców można uchylić się od spłacania długów spadkowych przekraczających aktywa spadku nawet, gdy nie złożyło się oświadczenia o odrzuceniu spadku lub przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza w terminie sześciu miesięcy od śmierci spadkodawcy. Pod warunkiem jednak, że niezłożenie takiego oświadczenia było wywołane błędem.
Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku lub oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza łącznie ze stosownych oświadczeniem dotyczącym spadku (odrzucenie, przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) należy złożyć przed Sądem Spadku w ciągu roku od wykrycia błędu, czyli od momentu otrzymania informacji o długach.
Samo postępowanie w tym przedmiocie może być prowadzone samodzielnie lub także łącznie z postępowaniem o stwierdzenie nabycia spadku. Każdorazowo zaś uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku lub o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza musi być zatwierdzone przez Sąd.
Postępowanie to bywa trudne dowodowo. Nie wystarczy bowiem stwierdzić, iż o istnieniu długu spadkobierca nie wiedział. Należy wykazać, że spadkobierca nie wiedział, a niewiedza ta była uzasadniona, natomiast informacje o długach otrzymał w konkretnym czasie i od konkretnej osoby – najczęściej wierzyciela upominającego się o swój dług.
Adw. Maria Łabędź